kutubhona

удир. Ундан бошқасининг бунга ҳаққи йўқ. Чунки армияга қўмондонлик қилиш уни идора қилиш, машқ қилдириш ва ундаги техник ишлар билан шуғулланиш эмас. Зеро буларнинг ҳаммаси услублар ва воситалардир. Халифа гарчи бу ишларга умумий бошчилик қилса ҳам лекин ўзи улар билан шуғулланмайди. Армияга бошчилик қилиш унинг тузилишига, уни қуроллантиришга ва ишларини бажаришига бошчилик қилиш демакдир. Буни шундай тушуниш лозим: жиҳод учун ҳамма нарсадан кечиб чиқадиган аскар мужоҳиддир. Душманни қўрқитиш ва жанг учун тайёрланадиган куч-қудрат эса жиҳод ишларидан ҳисобланади. Шунинг учун Аллоҳ жиҳодга буюрар экан мана шу ишларни қилишга ҳам буюрди. Жангнинг ўзи жиҳоддир. Шунинг учун ҳам мужоҳидлар ишига, уларни тайёрлашга ва уларнинг жанг қилишларига бошчилик қилиш вазифаси фақат халифагагина тегишли бўлиб, ундан бошқасининг бунга ҳаққи йўқ. Демак халифанинг армияга қўмондонлик қилишининг маъноси: армия тузилишига оид сиёсатни, армияни қуроллантириш ва тайёрлашга оид сиёсатни ва армиянинг жанг қилишига оид сиёсатни ишлаб чиқишга шахсан унинг ўзи бошчилик қилишидир. Ундан бошқанинг бунга ҳаққи йўқ. Бу сиёсатни амалга оширилишини халифанинг шахсан ўзи бевосита назорат қилади. Шунинг учун халифа ҳамма ички ва ташқи ҳарбий сиёсатни ишлаб чиқишга ҳамда ички ва ташқи жанг сиёсатининг ҳаммасини ишлаб чиқишга шахсан ўзи бошчилик қилади. Ундан бошқа бирон кишининг бунга бошчилик қилиши мутлақо дуруст эмас. Тўғри, халифа бу сиёсатни ишлаб чиқишда ва унинг бажарилишини назорат қилишда истаган одамидан ёрдам сўраши мумкин. Лекин ўзидан бошқа бировга бу сиёсатга бошчилик қилишни ташлаб қўйиши мутлақо жоиз эмас. Халифанинг армияга қўмондонлик қилиш вазифасини зиммасига олишининг маъноси мана шудир. Шунинг учун халифадан бошқа бировнинг бу қўмондонликни ўз зиммасига олиши ҳечам жоиз эмас.

Бу ерда армиянинг вазиятидан келиб чиқадиган икки масала бор. Армия – халифанинг даъватни етказишга бошчилик қилишининг бирдан-бир тариқати бўлган жиҳод билан шуғулланадиган кучдир. Шунингдек у халифанинг салтанатини, яъни давлатни ички ва ташқи томондан ҳимоя қиладиган кучдир. Армиянинг вазияти шу икки жиҳатдан иборат. Унинг мана шу вазиятидан шу икки масала келиб